De implementatie van data-ethiek als groeimodel

Data-ethiek staat bij steeds meer organisaties op de agenda. Niet als een abstract thema, maar als een concrete implementatie-opgave. Wat kunnen we leren van de koplopers in implementatie in data-ethiek? Petra Broekhuijsen vertelt over de ervaringen met de data-ethische commissie van Enexis Groep.

Wat is er nodig voor een verantwoorde omgang met data en persoonsgegevens? Hoe komen onze organisatiewaarden tot uitdrukking in ons databeleid? Hoe maken we ethische principes onderdeel van onze strategische keuzes? Hoe implementeren we data-ethiek op een juiste manier? Het zijn complexe vragen die voor steeds meer organisaties actueel zijn.

“Het thema data-ethiek is juist nu zo belangrijk omdat het maatschappelijke vertrouwen in organisaties niet vanzelfsprekend is. Door als organisatie te laten zien dat je ethische vraagstukken serieus neemt en daardoor tot goed onderbouwde besluiten komt, levert data-ethiek een bijdrage aan het versterken van vertrouwen”, vertelt Petra Broekhuijsen, integriteitsmanager bij Enexis Groep en gastdocent van de Outvie-training Implementatie Data-ethiek.

Betere besluiten

Broekhuijsen houdt zich op strategisch niveau bezig met het verankeren van integriteit in de organisatie, het versterken van een open werkcultuur en het coördineren van de interne awareness van integrale security. Ze begeleidt samen met de lead Data Officer ook de data-ethische werkgroep van Enexis Groep, die reflecteert op nieuwe digitale initiatieven. “De drie centrale vragen van de werkgroep zijn steeds: kan het, mag het en willen we het? Technologisch is er vaak heel veel mogelijk. De neiging bestaat om er na een juridische check ook direct mee aan de slag te gaan. In de ethische reflectie staan we stil bij mogelijke ongewenste impacts en onbedoelde neveneffecten. Het nadenken daarover verbetert de kwaliteit van de besluitvorming. Je voorkomt dat er plannen worden gemaakt die niet toekomstbestendig zijn en daardoor tot onnodige kosten leiden.”

De implementatie van data-ethiek is voor Enexis Groep een groeimodel, vertelt Broekhuijsen. “We zijn de data-ethische werkgroep gestart vanuit de belangstelling die de lead Data Officer en ikzelf voor het thema hebben. Via ons interne netwerk hebben zich al snel verschillende collega’s aangemeld om eraan deel te nemen. We zijn vervolgens proactief met onderwerpen aan de slag gegaan waarbij een ethische afweging gewenst is. Denk aan de omgang met open data. Willen we echt dat iedereen toegang heeft tot de beschikbare informatie?” Een ander onderwerp van gesprek is de mogelijkheid om analyses te maken van data over ziekteverzuim. Waar ligt dan de balans tussen de belangen van de medewerkers en de organisatie.

Het goede gesprek

De data-ethische werkgroep werkt met een praktisch model om data-ethiek in de organisatie bespreekbaar te maken en te borgen in de dagelijkse werkprocessen. Broekhuijsen: “Het model bestaat uit een vragenlijst die de werkgroep doorloopt om het gesprek over ethische dilemma’s te voeren. Het draait nu eenmaal echt om het goede gesprek. Op dit moment is de ethische afweging geen verplichting, maar willen we mensen erin meenemen. We willen juist een logische tussenstap in het besluitvormingsproces zijn – en daarmee van toegevoegde waarde zijn voor de organisatie.”

De Outvie-training Implementatie Data-ethiek is speciaal ontwikkeld voor beleidsmedewerkers, privacy professionals, data analisten, developers en andere professionals die te maken hebben met data-ethiek. De vijfdaagse hybride training geeft aandacht aan actuele thema’s zoals AI, ethische frameworks en het data-ethische kompas. Gastdocenten van onder meer SVB en Erasmus University Research delen tips & tricks. Deelnemers gaan aan de slag met ethische cases en ontwikkelen een eigen plan van aanpak voor de implementatie van data-ethiek, waarop experts feedback geven.

“In bijvoorbeeld de zorg wordt natuurlijk al langer gewerkt met ethische commissies. Maar in veel sectoren zijn dergelijke werkgroepen nog relatief nieuw. Zeker als het gaat om datamanagement. We merken dat er veel belangstelling en waardering is voor onze data-ethische commissie. Dat heeft onder andere te maken met de zorgvuldige afwegingen die we steeds willen maken. We houden rekening met de uiteenlopende belangen in de organisatie”, vertelt Broekhuijsen over de ervaringen die ze tijdens de training deelt met de deelnemers.