6 vragen over data-ethiek aan een data-ethicus

Het toepassen van data-ethiek en het verantwoord met data omgaan neemt in rap tempo toe. Een aantal organisaties is al ver met data-ethiek en heeft dit serieus opgepakt. Diverse hoge scholen, universiteiten en instellingen hebben data-ethiek bovenaan hun agenda staan. Hoog tijd om Piek Visser-Knijff, data-ethicus, te vragen hoe het zit en waarom data-ethiek zo belangrijk aan het worden is?

Waarom is de morele verantwoordelijkheid van een data professional zo belangrijk?

Morele verantwoordelijkheid betekent dat je bewust bent van hoe jouw handelen waardengeladen is. Je kunt alleen een verantwoorde keuze maken van hoe je data verwerkt als je actief stuurt op waarden en een visie hebt op wat je wenselijk vindt voor je klant (of burger), organisatie en maatschappij en waar je als organisatie achter staat. Dat bewustzijn is belangrijk voor een data-professional, en ieder ander in de organisatie zou ik zeggen, omdat je dan zorgvuldige afwegingen kunt maken met gewenste impact.

Hoe zit het met belangenconflicten in organisaties?

Een frictie die vaak voorkomt is die tussen de developers of een innovatielab en de Privacy Officers. De eerste wil de vrijheid hebben om onontgonnen gebied te verkennen en de ander wil dat privacy gewaarborgd is. Dit is een schijnconflict, overigens. Door toepassing van Ethics by Design en natuurlijk Privacy by Design als ontwerpparameters kan het een hand in hand met het ander gaan. De kunst is om met elkaar in gesprek te gaan. Niet vanuit conflicterende belangen, maar vanuit een verkenning in hoe de rollen elkaar kunnen aanvullen.

Waaruit bestaat een goed data-ethisch framework en hoe weet je welk framework bij jouw organisatie past?

In mijn beleving bestaat er geen ‘one framework fits all’ bij data-ethiek. Het gaat er om een werkwijze te vinden waarin je data-ethiek onderdeel maakt van de cultuur en de processen. In de Outvie-training Implementatie Data-ethiek verkennen we verschillende modellen, die ter inspiratie kunnen werken of een opstap kunnen bieden om tot een eigen model te komen die past binnen de context van de organisatie. Met een dergelijk model kun je in elk dataproject een bewuste ethische afweging maken. In een goed model wordt onder andere de te verwachten maatschappelijke en individuele impact onderzocht. Denk aan: In hoeverre raakt het aan vrijheden, sociale verbanden en interacties, gedrag?