De lessen uit de milieurechtspraktijk voor Seveso-bedrijven

Bijna dagelijks verschijnen er berichten in de media die te maken hebben met het milieurecht. Wat staat Seveso-bedrijven te doen om tijdig in te spelen op de nieuwe ontwikkelingen in wet- en regelgeving? Pauline van Aardenne en Willem Bosma van Van der Feltz advocaten, sprekers tijdens het Nationaal Seveso Congres 2023, delen de actuele inzichten.

Kaders milieurecht

Een centrale bepaling van het BRZO 2015 is de zorgplichtbepaling van artikel 5 lid 1. Daarin staat dat de exploitant alle maatregelen neemt die nodig zijn om zware ongevallen te voorkomen en de gevolgen daarvan voor mens en milieu te beperken. Maar Seveso-bedrijven hebben ook op andere manieren te maken met duurzaamheid, klimaat en milieu. Welke kaders stelt het milieurecht voor verduurzaming van de industrie? Hoe ga je om met de eisen van toezichthouders en de risico’s van aansprakelijkheid?

“Er is lange tijd aangenomen dat een vergunning je als Seveso-bedrijf een duidelijke license to operate geeft. Maar veranderende maatschappelijke sentimenten over onder meer CO2-uitstoot, milieuschade en gezondheidsrisico’s – en nieuwe perspectieven op het voorzorgsprincipe – betekenen dat niet alle activiteiten die vallen binnen de kaders van de vergunning per definitie nog zijn toegestaan”, zegt Willem Bosma. Hij is advocaat en partner bij Van der Feltz advocaten, en houdt zich bezig met milieurecht, omgevingsrecht en aansprakelijkheidsrecht.

“Er bestaat nu een tendens bij overheden om vergunningen aan te scherpen vanwege zorgen over de effecten van de vergunde activiteiten op het milieu. Dat maakt het heel lastig om als bedrijf te weten waar je aan toe bent”, vertelt Bosma. “Daarnaast wordt er steeds strikter gekeken naar de informatie die is aangeleverd voor een vergunningaanvraag. Wist een bedrijf ten tijde van de aanvraag welke schadelijke effecten een activiteit kan hebben?” Als het antwoord daarop ja is, dan kan een bedrijf onder omstandigheden ondanks de verleende vergunning toch aansprakelijk worden gehouden voor bijvoorbeeld de nadelige gevolgen van milieu-emissies.

Pauline van Aardenne, senior advocaat van Van der Feltz advocaten en gespecialiseerd in milieurecht, signaleert dat ook overheden zoekende zijn. “Bij de uitvoering van toezichthoudende taken worden de grenzen opgezocht. Mag je bijvoorbeeld camera’s inzetten voor de uitvoering van een milieu-inspectie? Hoe onderbouw je een aanscherping van een vergunning? Welke mogelijkheden biedt het voorzorgsbeginsel daarvoor en in hoeverre moet daarbij worden aangetoond dat er wetenschappelijk bewijs is dat een gevreesd schadelijk effect zich daadwerkelijk zal voordoen?”

Nieuwe zorgplichten, nieuwe handhavingsrisico’s

Bosma en Van Aardenne zijn sprekers tijdens het Nationaal Seveso Congres 2023. Van der Feltz advocaten is kennispartner van het congres, dat op 23 november plaatsvindt in Utrecht. Het advocatenkantoor in Den Haag is gespecialiseerd in Bouw en Vastgoed, Energie, Industrie en Overheid, en houdt zich veel bezig met verduurzamingsvraagstukken. De advocaten adviseren overheden die inspecties uitvoeren en vergunningen verlenen, en staan Seveso- en ARIE-bedrijven bij.

Een geconstateerde overtreding van het BRZO 2015 kan leiden tot bestuursrechtelijke en/of strafrechtelijke handhaving. Daarnaast kan het openbaar ministerie (OM) directeuren en (HSE-)managers vervolgen als feitelijk leidinggever. Van Aardenne: “We zien steeds vaker dat de bestuursrechtelijke en strafrechtelijke trajecten naast elkaar lopen. Een bestuursorgaan stuurt het signaal van een overtreding dan direct door aan het OM. Met de komst van de Omgevingswet per 1 januari 2024 hebben bedrijven bovendien te maken met nieuwe, specifieke zorgplichten waarop zowel bestuursrechtelijk als strafrechtelijk kan worden gehandhaafd.”

Speciale aandacht voor de Omgevingswet

De Omgevingswet vereist speciale aandacht van de professionals die werken bij Seveso-bedrijven, benadrukken Bosma en Van Aardenne. “De effecten van activiteiten van bedrijven op gezondheid spelen een belangrijke rol in de Omgevingswet”, licht Van Aardenne toe. “Daarnaast introduceert de wet strengere zorgplichten. Daardoor kan je er niet zomaar van uit gaan dat je voldoet aan de wettelijke vereisten als je opereert binnen de speelruimte van een vergunning.

Zelfs de normen voor vergunningen die je al hebt, kunnen worden aangescherpt.” Bosma vult aan: “De Omgevingswet vraagt je om rekening te houden met extra milieuaspecten. Dat leidt tot nieuwe vraagstukken en uitdagingen. Daarom is het belangrijk om actief het interne gesprek aan te gaan over waar de organisatie staat en wat er mogelijk is om activiteiten nog schoner en duurzamer te maken.”

Kijk als HSE-manager vanuit een breed perspectief naar zorgplichten, en neem een actieve rol om het thema intern op de agenda te zetten, adviseert Van Aardenne. “Volg de ontwikkelingen rond het BRZO en de Omgevingswet. Verken steeds de mogelijkheden om milieu-issues beheersbaar te maken, bijvoorbeeld door efficiency te verbeteren. Kijk naar mogelijke aanpassingen in de bedrijfsvoering om tijdig te reageren op aangescherpte eisen.” Bosma: “Staar je niet blind op de vergunning. Stel jezelf de vraag: zijn er redenen om meer te investeren in CO2-reductie – en in andere manieren om milieuschade tegen te gaan? Als je laat zien dat je proactief aan het innoveren bent op klimaatdoelstellingen en verduurzaming, dan sta je in een sterkere positie tegenover het bevoegd gezag.”

De Nederlandse overheid maakt sinds 1 mei 2014 van elke routinematige BRZO-inspectie een openbare samenvatting. Daarin staan de belangrijkste uitkomsten van de inspectie. De gepubliceerde inspectieresultaten geven slechts beperkte inzichten in de invulling van de open normen van het BRZO 2015, aldus Bosma. “Wij monitoren vooral de rechtspraak, omdat in rechterlijke uitspraken meer noten worden gekraakt over hoe je rekening moet houden met bijvoorbeeld de zorgplicht. Het lastige is dat er voor de Omgevingswet natuurlijk nog geen jurisprudentie is.”

Van reageren naar investeren en innoveren

In de presentatie van Van der Feltz advocaten tijdens het Nationaal Seveso Congres 2023 delen Van Aardenne en Bosma actuele ontwikkelingen uit de rechtspraak, en de praktische lessen voor Seveso-bedriijven die daaruit volgen. Aan de hand van actuele cases krijgen de deelnemers concrete handvatten om met de complexe actualiteiten om te gaan.

Bosma: “Het belangrijkste is dat je je er als HSE-manager bewust van bent dat de handhavingsrisico’s toenemen. Een vergunning is geen vrijbrief. Kijk daarom altijd proactief naar mogelijkheden om verder te verduurzamen. Bouw een dossier op dat laat zien dat je organisatie niet simpelweg afwacht, waarmee de organisatie zelfs zou kunnen worden verweten “calculerend” op te treden. Maak duidelijk dat je niet alleen reageert op risico’s, maar ook investeert en innoveert op het gebied van klimaat en milieu.” Van Aardenne: “De continue ontwikkelingen in de wet- en regelgeving en jurisprudentie maken het ingewikkeld om de juiste route te bepalen. Maar het staat vast dat het milieurecht alle Seveso-bedrijven aangaat, of je nu een MKB of een multinational bent.”