Home De giframp in Bhopal: dit zijn de lessen voor Seveso-bedrijven

De giframp in Bhopal: dit zijn de lessen voor Seveso-bedrijven

augustus 30, 2024

Fiona Macleod, expert in de chemie-, gas- en olie-sector

In 1984 vond in de Indiase stad Bhopal een van de meest ernstige chemische incidenten ter wereld plaats. Wat kunnen we daarvan leren – nu, in Nederland? Hoogleraar Fiona Macleod, expert in de chemie-, gas- en olie-sector en keynote spreker tijdens het Nationaal Seveso Congres 2024, deelt de actuele inzichten voor procesveiligheid.

De giframp in een bestrijdingsmiddelenfabriek van Union Carbide in de Indiase stad Bhopal staat wereldwijd bekend als de grootste industriële ramp ooit. Bij het incident, dat plaatsvond in 1984, veroorzaakte een chemische reactie met 40 ton methylisocyanaat (MIC) tot een lekkage van een cocktail van giftige gassen. Er kwamen duizenden mensen om het leven, en honderdduizenden raakten gewond.

“De tragedie van Bhopal is nog niet voorbij. De voormalige fabriek van Union Carbide staat na veertig jaar nog steeds overeind. De grond is sterk verontreinigd. Zware metalen en organochloriden sijpelen in het grondwater en blijven zich verspreiden”, vertelt Fiona Macleod, hoogleraar procesveiligheid aan Sheffield University en keynote spreker tijdens het Nationaal Seveso Congres 2024.

Macleod studeerde chemical engineering aan Cambridge University, en vervulde ruim veertig jaar managementposities in bedrijven die actief zijn in de chemie- en energie-sector. “In 2013 werkte ik aan een bouwproject in het noorden van India. Ik besloot om tijdens mijn vrije dagen Bhopal te bezoeken. Ik was betoverd door het mooie stadje, maar totaal geschokt om de verroeste pesticidefabriek te zien.” Macleod verdiepte zich in de gebeurtenissen in Bhopal, en publiceerde er uitvoerig over.

Tijdens het Nationaal Seveso Congres 2024 schetst Macleod de achtergronden van het incident, en vertelt ze wat we ervan kunnen leren als het gaat om het voorkomen en afhandelen van crises. “Denk niet dat een ernstige giframp iets is dat zich alleen maar kan voordoen in een ontwikkelingsland. Het verhaal van Bhopal maakt duidelijk dat risico’s veranderen, en dat controlemechanismen in de loop der tijd minder effectief kunnen worden. Dat zijn inzichten die we hier in West-Europa ook op het netvlies moeten houden met het oog op de veiligheid en duurzaamheid van de industrie.”

Lessen uit Bhopal voor preventie

In Bhopal ging er veel mis. Er werden bijvoorbeeld grote hoeveelheden van een vluchtige, reactieve en giftige stof opgeslagen op het fabrieksterrein, dat zich dicht bij een dichtbevolkte stad bevond.

Macleod zegt dat uit de fouten die zijn gemaakt in Bhopal een aantal concrete aandachtspunten en praktische inzichten zijn af te leiden voor procesveiligheid in de Nederlandse industrie. “Als het gaat om preventie, dan geldt allereerst: het beste moment om integrale veiligheid te overwegen is in de concept- en ontwikkelfase van een project. Wat er niet is, kan niet lekken. Mensen die er niet zijn, kunnen niet gewond raken. De formule (S&M)² vat de aanpak goed samen: substitute, minimise, simplify, moderate.”

De tweede les voor crisispreventie is om de risico’s goed te monitoren, en daarbij de worstcasescenario’s steeds in beeld te brengen. “Union Carbide Corporation was op de hoogte van de technieken voor integrale veiligheid. Er werd fosgeen geproduceerd op aanvraag, zonder tussentijdse opslag. Waarom werd er zo veel MIC opgeslagen? Was dat het resultaat van een wens om processen te optimaliseren? Werd er voldoende gekeken naar de veranderde risico’s als gevolg van de vervanging van chloroformaat door MIC?”

Lessen uit Bhopal voor crisismanagement

In de dagelijkse operatie zijn er diverse controlemechanismen nodig om de lekkages te voorkomen en om de veranderende risico’s en gevaren vroegtijdig te adresseren, benadrukt Macleod. “Er zijn critical safety barriers nodig, die effectief inzetbaar zijn als zich bijvoorbeeld een lekkage dreigt voor te doen. De effectiviteit is sterk afhankelijk van de manier waarop de organisatie omgaat met preventief onderhoud. Evalueer de gevaren en maatregelen in elke fase van de levenscyclus van een proces – van concept tot ontwerp, exploitatie, onderhoud, buitengebruikstelling, sloop en bodemsanering.”

Ook communicatie is een continu aandachtspunt, aldus Macleod. “Iedereen in de organisatie – van de raad van bestuur tot de aannemers in de nachtploeg – moet weten wat er mis kan gaan. Na de catastrofe in Bhopal was de eerste reactie van het management dat een ernstige giflekkage onmogelijk was, omdat er in de fabriek geen MIC meer werd geproduceerd. Ze leken zich er niet van bewust dat de grote voorraad van MIC het actuele gevaar was.”

Nieuwe industrieën, nieuwe risico’s

Macleod is keynote spreker tijdens het Nationaal Seveso Congres 2024. Het kennis- en netwerkevent verbindt ondernemingen en overheden, en richt de schijnwerpers op tools, tips en cases die Seveso-bedrijven nodig hebben om te voldoen aan de nieuwste veiligheidseisen.

Macleod doet een oproep aan de verschillende partijen die zijn betrokken bij industriële veiligheid om de lessen van Bhopal serieus te nemen. “We nemen afscheid van oude industrieën zoals olie en gas. Naarmate de assets worden uitgefaseeerd, nemen de gevaren toe. We moeten ook realistisch zijn over de risico’s van hernieuwbare energie voor procesveiligheid. Operators staan voor de uitdaging om de gevaren en beheersmaatregelen te doorgronden die nodig zijn in het licht van de nieuwe industriële activiteiten. Toezichthouders en inspecties moeten continu alert zijn om ondernemingen verantwoordelijkheid te laten nemen om ernstige incidenten tegen te gaan en om milieu- en gezondheidsschade te voorkomen. Bhopal is in alle opzichten het schoolvoorbeeld van hoe het níet moet.”

Op 21 november 2024 vindt in Utrecht de tiende editie van het Nationaal Seveso Congres plaats. In keynote presentaties, interactieve discussies en break-out sessies delen experts de actuele inzichten en best practices voor professionals die werkzaam zijn bij een Seveso- en ARIE-bedrijf. Kijk voor het volledige programma en tickets op de website.