Biodiversiteit: een onderbelicht thema

Biodiversiteit speelt een veel grotere rol in ons leven dan menigeen denkt. Ook ik betrapte mij op een zienswijze, die weinig met biodiversiteit te maken heeft. Een gesprek met een bioloog maakte mij dat op een indringende manier duidelijk.

Waarom is biodiversiteit zo onderschat?

Ik dacht dat het aanleggen van bloemenstroken langs akkers waarop monoculturen zoals mais en koolzaad groeien, de oplossing is voor het herstel van de bijenpopulatie. Bijen roepen bij ons positieve associaties op: zij zijn nuttig, we kennen ze uit de kinderfilms. Daarin zijn bijen aardig, vlijtig en de meesten van ons gebruiken met een zekere regelmaat de honing van bijen. Hoe anders ziet dat eruit voor de wesp. De wesp zien wij als agressief, lastig en een concurrent bij het nuttigen van vlees of gebak. Laat staan dat we sympathie voor de mug hebben. De mug is voor ons een lastpak.

In het gesprek met de bioloog werd mij gevraagd hoe ik de mug zie. Prompt was mijn antwoord: “Ik houd niet van ze, ze zijn echt nutteloos.” Een tweede vraag diende zich aan: “Houdt u van chocolade?” Nu moet ik bekennen, dat ik gek ben op chocolade. U ziet het al aankomen: de mug en chocolade hebben iets met elkaar te maken. De cacaoplant heeft zulke kleine bloemen, dat alleen de mug in staat is, om de bloemen te bestuiven. Wij weten het allemaal: zonder bestuiving geen vrucht en zonder vrucht geen chocolade. En dat geldt nog voor veel meer vruchten, die niet alleen ons eten op tafel brengen, maar ook de energie in de vorm van biobrandstof. De bioloog heet overigens mevrouw Dr. Frauke Fischer en zij heeft een toegankelijk boekje geschreven over biodiversiteit “Was die Mücke je für uns getan hat.” Vrij vertaald: “Wat de mug voor ons heeft gedaan.”

Biodiversiteit als activa

Wij houden ons weinig bezig met de belangrijkste basis voor ons leven. Economen leren dat we natuur, arbeid, kapitaal en informatie/data als “activa” hebben om mee te ondernemen. Al snel vernauwt de blik op arbeid, kapitaal en data en de natuur staat op de achtergrond. Wij nemen veel uit de natuur en vaak zonder goed na te denken over de lange termijneffecten van ons gedrag. Op korte termijn is dit gedrag veelal winstgevend, maar op lange termijn is het desastreus. Precies dat leerden we, toen het wereldnatuurfonds met een nieuwe editie van het living planet report kwam.

Het bestand van gewervelde dieren is sinds 1970 met 69% gereduceerd. Let wel: de 69% heeft betrekking op het jaar 2018. Wij zijn intussen 4 jaar verder en er is geen aanleiding om te denken, dat het er per saldo beter op geworden is. Significant is de verslechtering in Latijns-Amerika met een teruggang van maar liefst 94%. Opvallend is ook dat de tropengebieden duidelijk meer bedreigde planten (47% in plaats van 25% wereldwijd) en amfibieën (41% in plaats van 21% wereldwijd) laten zien, dan de wereldwijde cijfers.

De oorzaken

De oorzaken kunnen als volgt worden samengevat:
1. Vernietiging van leefruimtes.
2. Te sterke jacht en overbevissing.
3. Milieuvervuiling.
4. Opkomst en dominantie van invasieve soorten (bijvoorbeeld de Amerikaanse eekhoorn, die de Europese eekhoorn in het Verenigd Koninkrijk bedreigt).
5. Opwarming van de aarde.

Het verdwijnen van dieren en planten blijft niet zonder consequenties voor ons mensen:

• We verstoren natuurlijke ecosystemen. Zo zorgt de Amazonas voor de eigen regen, maar als we doorgaan met het vernietigen van oerwoud, dan wordt dit systeem onomkeerbaar gestoord. Dat heeft weer andere gevolgen, waaronder klimatologische veranderingen
• Stijgende temperaturen gecombineerd met lange droogteperiodes laten beken en rivieren droogvallen en verstoren leven. Droogtes worden versterkt door het verminderen van bosoppervlakte, omdat daardoor de grondwaterstand lager wordt. Als wij meer water nodig hebben, leidt dat tot een nog meer versterkte schaarste.

De opsomming is ver van volledig, maar wat steeds weer naar voren komt, is de circulariteit van problemen. Het één veroorzaakt het ander, dat versterkt de negatieve effecten. Het zijn de “loops” die mij het meest te denken geven, omdat zij voor een enorme complexiteit zorgen. Daardoor wordt het moeilijker de noodzakelijke acties te communiceren. We zien het nu al bij de oproepen om minder gas te gebruiken. Hoewel dit probleem duidelijk helderder is, doen wij het met z’n allen nog niet goed genoeg. Daar waar niet-handelen geen directe consequentie heeft, sluiten wij graag de ogen voor het probleem. Soms gaan we zelfs door met verkeerd gedrag en maken het probleem daarmee alleen nog maar groter.

Wat is er te doen?

Bestuurders en directeuren van ondernemingen hebben dringend een goed inzicht nodig in de samenhangen tussen biodiversiteit, klimaatveranderingen en het succes van staten en ondernemingen. Daarom is het belangrijk de hele ketting te begrijpen, om te bezien waar de grootste risico’s bestaan zodat we die vervolgens gezamenlijk kunnen pareren. Om dat te doen zullen we nog grote risico’s moeten nemen. Net zoals een arts, die in de traumaruimte in heel korte tijd verrijkende beslissingen op basis van beperkte informatie neemt, zullen bestuurders opgeroepen worden om moedige beslissingen te nemen met het oog op de lange termijn.

Het kan anders. Daarvoor zijn de eerste bewijzen. Mevrouw Fischer heeft in Afrika laten zien dat cacaoaanbouw in een natuurlijke oerwoudomgeving met 50% planten een beter resultaat laat zien. En ook dat de planten niet zo vatbaar zijn voor ziektes als in een monocultuur. De chocolade is wel duidelijk duurder, maar smaakt beter. Vooral ook als je bij het genieten bedenkt, dat er geen schade aan de natuur wordt berokkend.