Aan de slag met de verplichte installatiescenario’s? Denk ook aan procesveiligheid!

Wat is de meerwaarde van procesveiligheidsstudies voor de installatiescenario’s die vanuit de BRZO- en ARIE-wetgeving verplicht zijn? Pieter Luiten en Bart Kremer, consultants bij Advies- en ingenieursbureau TAUW en sprekers tijdens het Nationaal Seveso Congres 2023, delen de actuele inzichten en geven handreikingen voor de praktijk.

Seveso- en ARIE bedrijven zijn verplicht om de veiligheidsrisico’s van processen in kaart te brengen en te evalueren met de eigen risicomatrix. Daarnaast dient elke vijf jaar een veiligheidsstudie gereviewed worden (of zo nodig eerder als er sprake is van wijzigingen). Een voorbeeld van een dergelijke studie is het opstellen van installatiescenario’s. Bijlage G van de PGS 6 geeft een toelichting als het gaat om de manier waarop installatiescenario’s moeten worden uitgewerkt.

“De verplichting tot de selectie en uitwerking van installatiescenario’s komt boven op de reguliere procesveiligheidsstudies. De installatiescenario’s kunnen een toevoeging zijn op de procesveiligheidsstudies. Tegelijkertijd zijn er ontwikkelingen in de procesveiligheid die relevant kunnen zijn voor het opstellen van installatiescenario’s door Seveso- en ARIE-bedrijven”, zegt Bart Kremer, consultant en projectleider bij TAUW Nederland, en gespecialiseerd in procesveiligheid.

Pieter Luiten, senior consultant bij TAUW Nederland en sinds 2005 BRZO-specialist, voegt toe: “Seveso- en ARIE-bedrijven hebben een combinatie nodig van de kennis over procesveiligheid en de BRZO- of ARIE-vereisten om een goede invulling te geven aan de wettelijke vereisten. Bij installatiescenario’s is de verbinding tussen de beide disciplines heel duidelijk.”

Uitdagingen rond installatiescenario’s

TAUW is een Europees advies- en ingenieursbureau met een specialisatie in milieu, veiligheid en duurzaamheid, en kennispartner van het Nationaal Seveso Congres 2023. Kremer en Luiten vertellen er over de integratie van installatiescenario’s met procesveiligheidsstudies. “Installatiescenario’s zijn veel meer dan een wettelijke verplichting. De inzichten uit de studie zijn input voor allerlei analyses, bijvoorbeeld voor het opstellen van bedrijfsbrandweeranalyses en het vaststellen van actieplannen voor nood- en rampenscenario’s”, vertelt Luiten.

De experts van TAUW zien dat er in het speelveld van Seveso-bedrijven steeds meer aandacht is voor scenariostudies om gevaren te inventariseren en om de daarbij passende preventieve, beschermende en repressieve maatregelen te bepalen. Herleidbaarheid is hierbij volgens Luiten een grote uitdaging. “De informatie achter de selectie en uitwerking van installatiescenario’s moet eenduidig en herleidbaar worden vastgelegd. Anders bestaat het risico dat je bij de review – die verplicht is na vijf jaar – de gedachtegang achter de keuzes niet meer weet.”

Een andere uitdaging heeft te maken met de open normen van de BRZO-wetgeving, vult Kremer aan. “In de PGS 6 staan veel open eindjes, die het ingewikkeld maken om adequaat invulling te geven aan de wettelijke vereisten. Een lastige vraag is bijvoorbeeld hoe veel installatiescenario’s je moet uitwerken. Wanneer weet je dat je voldoende scenario’s hebt gemaakt om een representatief beeld te hebben van de realistische gevaren?”

Praktische methodiek

TAUW ontwikkelde een methodiek die HSE-managers praktische handvatten geeft om aan de slag te gaan met installatiescenario’s. Luiten: “Het format uit PGS 6 is verouderd en onvoldoende concreet. Je kunt daarom niet blindelings varen op de aanwijzingen voor scenariobeschrijvingen uit de PGS 6. Je moet ook heel goed nadenken over onderbouwingen en deze eenduidig en herleidbaar vastleggen.”

De methodiek van TAUW is ontstaan vanuit de jarenlange ervaring van Luiten en zijn collega’s, die bedrijven begeleiden bij onder meer de ontwikkeling van installatiescenario’s en bij inspecties door het bevoegd gezag. Er wordt gestart met een analyse om te bepalen welke installaties relevant zijn om nader te beschouwen. Vervolgens worden samen met een team van het bedrijf de bijbehorende scenario’s bepaald. De scenario’s worden uitgewerkt in een door TAUW ontwikkelde Excelsheet, die is afgeleid van het format van de PGS 6. Het bedrijf beschrijft in de Excelsheet voor installatiescenario’s bijvoorbeeld welke documenten gebruikt zijn om keuzes te onderbouwen en welke procesveiligheidsaspecten relevant zijn.

De ervaring leert dat een bedrijf gemiddeld vijftien tot twintig installatiescenario’s daadwerkelijk moet uitwerken. Voor de uitwerking is uit het werkveld van procesveiligheid daarover veel waardevolle kennis beschikbaar, aldus Kremer. “In de gangbare procesveiligheidsstudies zijn veel handreikingen te vinden over de uitwerking van scenario’s. Hoe zorg je dat een scenario realistisch is? Hoe kom je tot een eenduidige uitwerking? Hoe bepaal je of de voorgestelde beveiliging goed aansluit op het beschreven risico uit het scenario?”

Herleidbaarheid als basisbeginsel

Herleidbaarheid is een basisbeginsel van een succesvolle inzet van installatiescenario’s, zeggen Luiten en Kremer. “Het gaat er niet alleen om dat je voldoende relevante scenario’s uitwerkt, maar ook dat je informatie vastlegt over de afwegingen daarbij”, licht Kremer toe. “Dan kan je op een later tijdstip nagaan welke keuzes er zijn gemaakt en waarom. Dat is belangrijk voor de interne verantwoording, maar ook voor het overleg met het bevoegd gezag. We zien bijvoorbeeld nu BRZO-bedrijven die niet meer weten waarom bepaalde scenario’s zijn uitgewerkt. Wij leggen in onze uitwerking de nadruk waarom scenario’s zijn uitgewerkt, welke keuzes zijn gemaakt, welke gegevens zijn gebruikt, en hoe invulling is gegeven aan een representatief beeld van de gevaren van zware ongevallen.”

“Neem voldoende tijd voor het maken van installatiescenario’s”, adviseert Luiten. “Denk niet dat je het even op een vrijdagmiddag in elkaar knutselt. Het proces om tot scenario’s te komen is tijdsintensief en complex. Zorg dat je er met een deskundig team mee aan de slag gaat.” Kremer voegt toe: “Als je een installatiescenario ziet als een onderdeel van een procesveiligheidsstudie dan is het raadzaam om er met een team met een onafhankelijke voorzitter aan te werken. Zo voorkom je denkfouten en blinde vlekken.”

Scenario’s en het Veiligheidsbeheerssysteem

Luiten benadrukt dat installatiescenario’s dynamisch zijn, en de kern van het veiligheidsbeleid raken. “Een document met installatiescenario’s is een levend document dat van toegevoegde waarde is voor het veiligheidsbeleid van het bedrijf. Een uitgewerkt installatiescenario heeft raakvlakken met de zeven elementen van het Veiligheidsbeheerssysteem (VBS).”

In de interactieve break-out sessie van TAUW tijdens het Nationaal Seveso Congres 2023, dat op 23 november plaatsvindt in Utrecht, vertellen Luiten en Kremer onder andere over actuele ontwikkelingen in procesveiligheid die relevant zijn voor Seveso- en ARIE-bedrijven. Kremer: “Wat zijn de gangbare aanvliegroutes voor installatiescenario’s? Welke documenten zijn zeker nodig, en wat zijn extra’s? Wat zijn daarbij de relevante aspecten van procesveiligheid? BRZO en procesveiligheid kunnen nog enorm veel van elkaar leren.”