De Nederlandse bijdrage aan de ontwikkeling van AI: van innovatie tot toezicht

De opmars van artifical intelligence (AI) brengt risico’s met zich mee rond de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van de digitale infrastructuur in Nederland. Angeline van Dijk, inspecteur-generaal van de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) en spreker tijdens het Nationaal AI Congres, deelt inzichten over de voortrekkersrol van Nederland en het toezicht op de AI Act.

“Er zijn in Nederland al veel partijen actief op allerlei terreinen van de ontwikkeling van artificial intelligence (AI). De RDI ziet hierbij voor zichzelf een belangrijke rol. We willen erop toezien dat AI in Nederland betrouwbaar en zorgvuldig in het digitale domein wordt toegepast”, zegt Angeline van Dijk, inspecteur-generaal van de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) en een van de sprekers tijdens het Nationaal AI Congres 2024.

De RDI staat voor de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van de digitale infrastructuur in Nederland. De omgang met de kansen en risico’s van AI en de gevolgen van de Europese AI Act zijn strategische pijlers van de toezichthouder, vertelt Van Dijk. “Toezicht is noodzakelijk voor een verantwoorde toepassing van AI. Als voorzitter van de werkgroep van alle Europese toezichthouders die zich bezighouden met AI, vervult de RDI hierin een voortrekkersrol.”

Toezicht onder de AI Act

Van Dijk verwacht dat de AI Act, die vanaf 2024 stapsgewijs in de Europese lidstaten wordt geïmplementeerd, een extra impuls geeft aan de Nederlandse initiatieven op het gebied van AI. “Het toezicht is tot nu toe gebaseerd op specifieke wet- en regelgeving, zoals voor medische apparatuur en telecomproviders. De AI Act introduceert uniforme vereisten voor de ontwikkeling en toepassing van AI-systemen én standaarden om de compliance te toetsen. De wet geeft ondernemingen en organisaties duidelijkheid over de kaders voor de inzet van AI, en vermindert onzekerheden over compliance en toezicht. De verwachting is dat de AI Act daarmee bijdraagt aan de verantwoorde ontwikkeling van AI – en vervolgens ook aan het vertrouwen van burgers in producten, diensten en systemen die gebruik maken van AI.”

De RDI werkt samen met onder meer de Europese Commissie, ENISA en UNESCO om het toezicht op AI te versterken. Van Dijk: “De samenwerking stelt ons in staat om de kennis over toezicht op AI te vergroten. Kunstmatige intelligentie is nog grotendeels onontgonnen terrein, en de juridische kaders zijn nog volop in ontwikkeling.” UNESCO deelt expertise over onder andere wet- en regelgeving, use cases en de opleiding van toezichthouders. Het partnership met ENISA draagt bij aan een internationale en zorgvuldige afstemming over cybersecurity rond AI en over mogelijke maatregelen tegen digitale dreigingen als gevolg van AI.

AI-lab voor toezichthouders

De RDI opent in 2024 een AI-lab dat de inspectie nieuwe inzichten geeft in de ontwikkelingen en innovaties op het gebied van AI. Van Dijk: “Het doel van het AI-lab is om meer te weten te komen over de concrete risico’s van generatieve AI en over het bijbehorend handelingsperspectief van de toezichthouder. Bijvoorbeeld als het gaat om de beveiliging van ICT-voorzieningen van kritieke infrastructuren, maar ook om digitale apparaten die mensen thuis gebruiken.”

Gedeelde verantwoordelijkheid voor toezicht op AI

De maatschappelijke impact van AI in Nederland is een gedeelde verantwoordelijkheid van publieke organisaties en marktpartijen, benadrukt Van Dijk. “Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat staat samen met partners aan de lat om te communiceren over de AI Act. De RDI geeft partijen informatie over de interpretatie van de wetgeving en over de organisatie van het toezicht. Dat doen we echt samen met andere inspecties en toezichthouders, met name met de Autoriteit Persoonsgegevens, die fungeert als de toezichthouder op algoritmen. We hebben daarvoor een netwerksamenwerking met 22 overheidspartijen opgezet.”

Publiek-private samenwerking

Tijdens het Nationaal AI Congres, dat op 30 mei plaatsvindt in Utrecht, vertelt van Dijk onder andere over de inzet van regulatory sandboxes waarbij (vooral) het MKB met innovatieve AI-toepassingen in gesprek kan gaan met toezichthouders. Dit draagt bij aan een verantwoorde en veilige AI-ontwikkeling in Nederland. “De ontwikkelingen rond AI gaan zeer snel, en de potentiële impact op de samenleving is groot. Er liggen veel kansen voor Nederlandse ondernemingen die opereren op de markt voor AI. Wet- en regelgeving en toezicht spelen hierbij een belangrijke stimulerende en kaderstellende rol”, zegt Van Dijk in een vooruitblik op haar keynote.

“Uit de introductie van technische standaarden in de telecomsector (zoals GSM, 4G en 5G) weten we dat een combinatie van wet- en regelgeving, technische standaarden en toezicht een enorme stimulans is voor het innovatievermogen van de markt”, licht van Dijk toe. “Bijvoorbeeld omdat er een level playing field wordt gecreëerd, en omdat er duidelijkheid ontstaat over de wettelijke vereisten en het toezichtkader.”