Ethiek in actie: maak betere juridische keuzes in complexe situaties

Waarom een goed moreel kompas essentieel is

Ethiek is geen vaststaand gegeven, maar een dynamisch proces dat voortdurend beïnvloed wordt door veranderende omstandigheden. “Juristen bevinden zich dagelijks in situaties waarin ze ethische afwegingen moeten maken. Soms voor zichzelf, maar vaak ook om hun bestuurders of cliënten te adviseren. Zonder de juiste handvatten loop je het risico op morele blinde vlekken,” zegt Sacha. Ze benadrukt dat ethiek niet alleen gaat over goed of fout, maar over het zorgvuldig afwegen van belangen. “Een beslissing is pas ethisch verantwoord als deze zorgvuldig, uitlegbaar en standvastig (ZUS) is. Daarvoor moet je rekening houden met alle belangen, argumenten kunnen wegen en kritisch naar je eigen rol durven kijken.”

Morele intervisie als leidraad voor complexe vraagstukken

Een ethisch vraagstuk analyseren is niet altijd eenvoudig. Tijdens haar sessie binnen de opleiding introduceert Sacha een concreet stappenplan waarmee juristen morele dilemma’s gestructureerd kunnen analyseren. Dit model, gebaseerd op inzichten uit de bedrijfsethiek, helpt deelnemers om de belangen van alle betrokken partijen helder in kaart te brengen en zorgvuldig te wegen. “We kijken niet alleen naar juridische kaders, maar ook naar de bredere impact van een beslissing. Dit maakt de methode bruikbaar in de dagelijkse praktijk”, aldus Sacha.  

Start met de kernvraag

Volgens Sacha begint dit proces met het helder krijgen van de kernvraag: wat is precies de keuze die gemaakt moet worden? Zodra dit scherp is, kijken deelnemers naar de betrokken belanghebbenden en de mogelijke gevolgen voor elke partij. Hierbij worden niet alleen directe effecten meegenomen, maar ook bredere implicaties binnen de organisatie en samenleving.

Een volgende stap is het toetsen van de keuze aan bestaande richtlijnen en kaders. Denk aan wetgeving, beroepscodes of de kernwaarden van de organisatie. Vervolgens worden de argumenten voor en tegen de verschillende handelingsalternatieven gewogen met praktische handvatten uit de filosofie. “Het is behulpzaam om onderscheid te maken tussen beginselargumenten en gevolgenargumenten,” legt Sacha uit. “Beginselargumenten, zoals eerlijkheid en integriteit, wegen doorgaans zwaarder dan argumenten die alleen over praktische consequenties gaan.”

Deelnemers worden vervolgens uitgedaagd om hun eigen conclusie te formuleren en met elkaar te delen. Dit leidt tot een gesprek over de doorslaggevende argumenten biedt inzicht in hoe morele afwegingen per persoon kunnen verschillen, en geeft een handvat om tot een gezamenlijke gedragen beslissing te komen. Ook wordt aandacht besteed aan mogelijke schadebeperking. “Zelfs als een keuze goed onderbouwd is, kan het gevolgen hebben voor bepaalde belanghebbenden. Door hier vooraf over na te denken, kun je manieren vinden om de impact te minimaliseren,” vervolgt ze. 

Tot slot wordt de beslissing onderworpen aan de ‘spiegeltest’: kan ik achter mijn keuze staan? Voelt het goed? Zou ik deze beslissing openlijk kunnen verdedigen? Dit laatste reflectiemoment helpt om bewust te kiezen en verantwoordelijkheid te nemen voor het morele oordeel.

Leren van praktijkvoorbeelden

Het programma is open en interactief, waarbij deelnemers eigen casussen inbrengen. “Juist door praktijkvoorbeelden te bespreken, zie je hoe morele vraagstukken in verschillende contexten spelen,” aldus Sacha. “Ethische keuzes zijn zelden zwart-wit. Door samen te oefenen met het analyseren en bespreken van dilemma’s, krijgen deelnemers de tools in handen om in hun werk betere afwegingen te maken.”

Vergroot je impact als jurist

Wil je sterker staan in ethische discussies en betere adviezen geven aan bestuurders? Schrijf je dan in voor de opleiding Bedrijfskunde voor juristen en leer hoe je je morele kompas aanscherpt.